Ճանաչել իրականությունը

Պատրա՞ստ եք բացել ձեր աչքերը և տեսնել իրականությունը` ինչպես կա։ Մի շտապեք «այո» ասել։ Դա ոչ միայն ցավոտ է, այլև վտանգավոր տեսողության համար, ու` ոչ միայն։ Օրինակ` պատկերացնու՞մ եք` ի՞նչ է դա նշանակում Պաղեստինի ինքնավարության նախագահ Մահմուդ Աբասի համար: Եթե նա «բացում է աչքերը» ու «տեսնում է իրականությունը»` Երուսաղեմը Իսրայելի մայրաքաղաք, այլևս ի՞նչ բանակցի Նեթանյահուի հետ։ ՈՒմի՞ց պահանջի Երուսաղեմի կեսը` իբրև Պաղեստինի մայրաքաղաք։ Բեթղեհե՞մը հռչակի մայրաքաղաք։ Իսկ պատմությու՞նը։ Իսկ այդքան զոհե՞րը։ Իսկ ազգային իղձե՞րը։ Աչքերը չի ուզում բացել և Իլհամ Ալիևը։

Ստամբուլում ԻՀԿ սամմիթում նա պնդեց՝ «ԱՄՆ իշխանությունները պետք է վերանայեն որոշումը», և ասաց` «Ադրբեջանն աջակցում է հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը՝ երկու պետությունների գոյակցման սկզբունքի հիման վրա, պաղեստինյան պետության ստեղծման պայմանով, որի մայրաքաղաքը կլինի Արևելյան Երուսաղեմը»։ ՈՒ անկապ խոսեց Հայաստանի մասին, առաջին հայացքից` անկապ։ Եթե Դոնալդ Թրամփը երեկ «իրականությունը ճանաչելու» որոշում ընդունեց Երուսաղեմի հարցում, վաղը կարող է «աչքերը բացել» Ղարաբաղի հարցում ու «տեսնել» վաղուց գոյություն ունեցող պետությունը: Պատկերացնու՞մ եք ԱՄՆ դեսպանատուն Ստեփանակերտում։ Հետո` Ֆրանսիայի։ Մակրոնն էլ «վատ չի տեսնում»։ Գուցե` Իրանի (իր սահմանը չէ՞): Չի բացառվում` Իսրայելի (թեկուզ դեսպանի նստավայրը մնա Թբիլիսին)։ Կամ` Ավստրալիայի։ Ինչու՞ ոչ։ ԱՄՆ-ը «աչքերը բացեց» ևս մեկ փաստի վրա` Թրամփի վարչակազմը համաձայն է մինչև 2021-ը Ասադի մնալուն, միակ մտավախությունը, որ հետո նորից կառաջադրի թեկնածությունը ու… կընտրվի։ ՌԴ նախագահը ևս «բացեց աչքերը» ու տեսավ, որ Սիրիայում ԻՊ-ը ջախջախված է ու որոշեց զորքերը դուրս բերել։ Ոչ լրիվ, իհարկե։ Բայց մի քանի ժամում 3 երկրում` Սիրիա, Եգիպտոս, Թուրքիա, լինելով` ոչ մի տեղ չխոսեց Աստանայի գործընթացից, որտեղ ՌԴ-ից բացի Իրանն ու Թուրքիան էին բանակցություններում ներգրավված։ Նշանակու՞մ է, որ ԱՄՆ-ն ու ՌԴ-ն համաձայնության են եկել Սիրիայի հարցում` խաղից դուրս թողնելով Իրանն ու Թուրքիան։ Պեսկովն էլ ասաց, որ Երուսաղեմի հարցում Ռուսաստանը համամիտ չէ Թուրքիայի տեսակետին։ ՄԱԿ-ի հովանու ներքո Ստաֆան դե Միստուրայի միջնորդական առաքելությունը Ժնևում դառնում է Սիրիայի հարցի քաղաքական լուծման հիմնական ձևաչա՞փ։ Ի՞նչ են փոխարենը ստանալու Անկարան ու Թեհրանը։ Նա՞վթ ու ճանապա՞րհ։ Այսինքն` Էրդողանի «սիրավեպը» Պուտինի հետ, որ սկսվեց, երբ լեզու չգտավ Վաշինգտոնի ու Բրյուսելի հետ, և ավարտվելու է, երբ Բրյուսելն ու Վաշինգտոնը «բացեն աչքերը» ու տեսնեն ՆԱՏՕ-ի իրենց դաշնակցին, և Պուտինը նրան օգտագործեց իր խաղում, ոչ թե Պուտինին Էրդողանը, որ նրան Անկարայում հուզված ասաց` «Սպասիբո՞»։ Իսկ Թեհրա՞նը։ Կրեմլը համաձայնե՞ց Սիրիայում Իրանի ազդեցության սահմանափակմանը` պատերազմից հետո իրանական զինուժի դուրսբերմանը, թե՞ հարցը կբանակցվի Պուտին-Ռոհանի շրջագծում։ Ի՞նչ արձագանք կունենա Իսրայելը: Բենիամին Նեթանյահուն Էրդողանից հետո երկրորդ ղեկավարն է, որ այդքան հանդիպել է Պուտինի հետ: Տարբեր հարցերով, նաև համոզելու, որ Իրանը Սիրիայում պատերազմից հետո անելիք չունի։ Նկատեցի՞ք, որ Արաբական պետությունների լիգան աղմկեց-աղմկեց, բայց ԱՄՆ-ի դեմ քայլ չարեց Երուսաղեմի պատճառով։ Աչքերը «բացվել էին»։ Իսկ ԻՀԿ-ն ընդամենը ճանաչեց Արևելյան Երուսաղեմը Պաղեստինի մայրաքաղաք՝ կոչ անելով ճանաչել «Պաղեստինի Հանրապետությունը և Արևելյան Երուսաղեմը որպես բռնագրավված մայրաքաղաք»:

Իսկ Սերժ Սարգսյանը հայրենի իրականությունը «ճանաչեց» Դիլիջանում։ Երկար ու հակասական ելույթով։ Ոչ առանց հիմքի. փորձագետները Դիլիջանի ելույթն անվանեցին նախ ընտրարշավի սկիզբ, ապա` հաղորդում հանցագործության մասին։ Ինչու՞ էր համաժողովրդական (ինչ էլ հնչեղ բառ է) ընտրություններով Բաղրամյան 26 մտած ՀՀ վերջին նախագահը հեռանալուց 5 ամիս առաջ «բացում աչքերը» իրականության վրա։ Այն էլ ՏԻՄ մակարդակում։

Հավատու՞մ եք, որ Հայաստանի ՀՆԱ-ն առաջիկա տարիներին 10000 դոլարի կհասնի՝ մեկ շնչի համար, եթե հիմա 3000 է։ Եթե «առաջիկա տարիները» տևեն 100 տարի, այո։ Տնտեսագիտությունը չես բեկանի։ Գուցե առատության եղջյուրը գտնվել է ու բացվելու է Հայաստանի երկնքու՞մ։ Կամ` հայրենի օլիգարխներին հայրենասիրության անբուժելի վարակ է պատվաստվել, օֆշորներից ու արտասահմաններից վերադարձնելու են Հայաստանից հանված միլիարդները` վստահ, որ տանն էլ է հնարավոր փող աշխատել։ Վաճառելու են դրսի շարժական ու անշարժ գույքը և ներդրումներ են անելու Հայաստանում` միմյանց հետ մրցակցելով ոչ թե քվոտաների ու եկամուտների ստվերային բաշխման մեջ, այլ` ազատ շուկայում։ Բացի ամեն ինչից` այս հայտարարությունը նշանակում էր` կառավարության կազմը իսպառ փոխվելու է` այս կառավարությունը հիմքեր է դնում, մինչդեռ ազդարարված նպատակը թռիչք է պահանջում։ Ինչու՞ ՀՀ նախագահը փաստացի հայտարարեց, որ կենտրոնական իշխանությունը հրաժարվում է պահել ՏԻՄ-ին, եթե նրանց միջոցով էր ընտրվում։ Եթե Ընտրական օրենսգիրքը չփոխվի հերթական ընտրությունից առաջ (բոլոր գումարման խորհրդարանները նախընտրական տարում օրենսգիրքը բարեփոխել ու հարմարեցրել են իրենց, ավելի ճիշտ` քաղաքական մեծամասնությանը), և մնա համամասնական, խորքում մեծամասնական ռեյտինգային տարբերակը, ՏԻՄ-երը պետք չեն։ Փաստացի` ՏԻՄ-երը դրվում են ինքնաբավության ռեժիմում` իշխանության աչալուրջ վերահսկողության տակ։ Քաղաքական մեծամասնությունը երբեք ձեռքից բաց չի թողնի ՏԻՄ լծակը և միշտ էլ գյուղապետերը կլինեն իշխող կուսակցությունից: Կվերընտրվեն նաև նրանք, ում Սերժ Սարգսյանն ասում էր` տեղյակ ենք` ինչ եք արել հանրային ու պետական ռեսուրսը։ Տեղյակ են, ու նո՞ր են հասկացել, որ քրիստոնյա են` ներու՞մ են։ Եթե քրիստոնյա լինելն են հիշել, 10 պատվիրանները ո՞վ պիտի կատարի, «Մի գողացիրը» ու՞մ է վերաբերում։ Թե՞ 10 պատվիրաններն արդիականացվել են ու պատվիրանը դարձել է «Մի գողացիր այլևս»։ Բոլոր «աստվածավախները» կարող են հանգիստ ապրել` Դիլիջանում առաջին անգամ էր, բայց առաջին անգամ չէր, որ Սերժ Սարգսյանը սպառնում է պատժել ու հրամայում ազնիվ լինել։ Հիշելն ու հիշեցնելը իշխանության պարտքն ու պարտականությունն են, որ հպատակները չկորցնեն զգոնությունը և չմոռանան` որտեղ են ձմեռում խեցգետինները, կամ հայերեն` ինչու՞ է «խիարը թարս աճում»։ Սերժ Սարգսյանի ինչի՞ն է պետք նախընտրական արշավը, եթե նրա թիրախը Հանրապետության հրապարակն է, իսկ վարչապետին ԱԺ քաղաքական մեծամասնությունն է (նույն ինքը` Սերժ Սարգսյանը) նշանակելու։ Նրան պետք են համազգային պահանջարկ ու լեգիտիմություն։ Համայնքները մեծ գումարներ են ստանալու` ԵՄ-ից ու այլ կենտրոններից, բայց գումարները տնօրինելու են տնտեսական նախագծերի հատուկ ներկայացուցիչները։ Նրանց նշանակելու է տարածքային կառավարման նախարարությունը: Առարկություն չի եղել։ Նախագահը հայտարարել է, որ 1-2 խոշոր կազմակերպություններ են ստեղծվել և ֆերմերներից գնելու են արտադրանքն ու մեկ ապրանքանիշի տակ արտաքին շուկա են արտահանելու` էժան գնելու են, թանկ վաճառեն։

Առարկություն չի եղել։ Վարկերը տնօրինելու են «հատուկ ներկայացուցիչները», արտադրանքը գնելու են խոշոր ընկերությունները` ի՞նչ է մնում: Կոլտնտեսությունների վերականգնու՞մ, թե՞ գյուղատնտեսական պետական օլիգարխիա: Կա նաև դեկտեմբերի 9-ի ձյունապատ Դիլիջանի քաղաքական աստառը։ Սկսվում է «կանաչ խիարի» (մեղմ ասած` վարունգի) պատմությունը.
1. Եթե Ֆրանկոֆոնիայի դարակազմիկ համաժողովը Հայաստանում 2018-ի հոկտեմբերին անցկացնելը «երրորդ զանգի ժողովուրդ» հայերին չհուշեց ապագա վարչապետի անձը, դեկտեմբերի 9-ին Դիլիջանում Սերժ Սարգսյանն ասաց` ես չեմ հեռանում ու դուք մնում եք պատասխանատու ոչ թե ինչ-որ մեկի (ով գիտի` ու՞մ ու ինչքա՞ն ժամանակով), այլ` իմ առաջ։ Ես երբեք ոչինչ չեմ մոռանում ու չեմ ներում, եթե նույնիսկ ցույց չեմ տալիս` պահը կգա, կիմանաք։
2. Հայտարարությունն առաջին հերթին ուղղված է իշխանական բուրգին` ստորոտից գագաթ (հանրության կարծիքը առաջ ու հիմա չի կարևորվում)` դադարեցնելու սովորական խլրտումները, որ լինում են իշխանափոխության դեպքում։ Դիլիջանում ասվեց` իշխանափոխություն չի լինելու` հույսներդ կտրեք ու հանգստացեք։
3. Փաստացի իշխանական նոր բուրգի կառուցումը վաղուց սկսված է։ Վարչապետի անձից բացի հայտնի է պաշտպանության նախարարը` Վիգեն Սարգսյան։ Այլևս «դաշտային հրամանատարներ» ՊՆ-ում չեն լինի, դա լավագույնս կառավարելի միջավայր է ստեղծում Վիգեն Սարգսյանի համար: Նրա անձի շուրջ հանրային աղմուկը վկայությունն էր նշանավոր դամոկլյան սրի, որ ՀՀ նախագահները (հետայսու` վարչապետները) սիրում են կախել մերձավորների գլխին` ապահովության ու հավատարմության երաշխիք համարելով։ Հայտնի է նաև ԱԳ նախարարի անունը` Էդվարդ Նալբանդյան (համենայն դեպս` մինչև Ֆրանկոֆոնիայի նիստը)։ Տեղափոխությունների լուրերը բլեֆ են։ Այս օրերին բլեֆն աշխատում է։
4. Ժամանակն է, որ բոլորը, որ դեռ կարծում են` Սերժ Սարգսյանը դեյուրե իշխանությունից նախընտրելու է դեֆակտո իշխանությունը, դադարեն ջուր պղտորել ու շեղեն ազնիվ ՀՀԿ-ականներին, ԲՀԿ-ականներին, ՀՅԴ-ականներին ու մյուս «-ականներին» ճիշտ ճանապարհից: Անիմաստ է: Վտանգավոր ու պատժելի նրանց դեպքում, որ հանկարծ, թյուրիմացաբար, կարճատեսորեն խաղեր կտան։
5. Բացի Հայաստանի ներքաղաքական ճահճուտից, կա արտաքին աշխարհ: Բրյուսելում ստորագրված ՀՀ-ԵՄ շրջանակային համաձայնագրից հետո Սերժ Սարգսյանը Արևմուտքում ևս լեգիտիմացրեց իր վարչապետությունը։ Միայն այդքանը։ Նրան ոչ ոք չի ազատի ստանձնած պարտավորություններից, որոնց դեմ պատիժ չկա, բայց կա լծակ` գործ չլինի` ներդրումներ չեն լինի, ուստի գոնե կոռուպցիայի դեմ պայքարի ու գործունեության տպավորություն պետք է ստեղծել։ Անհաշտ պայքարի, երբ չկան յուրայիններ, բոլորը հավասար են օրենքի առաջ։ Դիլիջանը այդ տպավորությունը ստեղծում է` հատկապես հեռու Բրյուսելում, որտեղ հավատում են խոսքերին` ստելու պատճառ չունենալով։
6. Հաջորդ ընտրությունները 2022-ին են, տնտեսության այս վիճակում, համակարգային կոռուպցիայի պայմաններում հնարավոր չէ նույն որակով ու մակարդակով կառավարումը ձգել` ռեսուրս չկա, ոչ մարդկային, ոչ նյութական։ Փոփոխություններն անխուսափելի են ու անհետաձգելի։ Դա չի նշանակում, որ համակարգը ինքնակատարելագործվելու ու ինքնամաքրվելու է, վերանալու է կոռուպցիան, հավասար պայմաններ են ստեղծվելու բիզնես դաշտում ու բարոյահոգեբանական մթնոլորտ է փոխվելու։ Երբ դանակը հասնում է ոսկորին, ստիպված ես աչքերդ բացել իրականության առաջ ու գործել, եթե ուզում ես իշխել։
7. Միշտ լինում է պատճառ, որ ենթակա չէ բարձրաձայնման, բայց հիմնականն է ու հետևանքների տեսակետից դրդապատճառ է։ 2022-ին կյանքը չի ավարտվում, նորից ընտրություններ են լինելու, ծագելու է իրավահաջորդի հարց` ընդդեմ իշխանափոխության։ Սա սովորական պատմություն է բոլոր երկրների համար, որ աշխարհը բաժանել է Արևմուտքի ու Արևելքի: Արևմուտքում ժողովրդավարության դարերը սովորեցրել են ընտրությանը վերաբերվել իբրև ընտրության։ Արևելքում ընտրությանը չեն ընտելացել (բազում երկրներում ընտրություններ չեն լինում) և համարում են իշխանությունը վերարտադրելու իրավական տարբերակ։ Մեր առաջին քայլը կողմնորոշվելն է` ի՞նչ ենք ուզում, երկրորդը` ինչի՞ ենք պատրաստ։ Քանի այս 2 հարցերը պատասխան չունեն, երրորդ` «Ի՞նչ ենք անում» հարցը ապրիորի ու անհող է։ Նույնիսկ մեր եռաչափ ու բազմանիստ երկրում։

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. «Աչքերը բացելը» ֆիզիկական գործողություն չէ։ Նայել և չտեսնելը սովորական իրավիճակ է, երբ պատրաստ չես տեսածդ ընկալել։ Տեսնել և չգործելը հանցանք է։ Քաղաքականության մեջ` երրորդ զանգ, որից հետո սկսվող ներկայացումը քոնը չէ։

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ